Debata pism niszowych

18.03.2011

17 marca 2011 godzina 15:00 – 16:30
Polska Fundacja im. Roberta Schumana
Al. Ujazdowskie 37/5, Warszawa

W wyniku kontrowersji związanych z przyznawaniem przez Ministerstwo Kultury środków na wydawanie pism niszowych zorganizowana została debata, której celem było omówienie propozycji zmian w niewydolnym i niesprawiedliwym systemie przyznawania dotacji. Całą dyskusję wywołał sposób przyznawania funduszy oraz uznaniowość decyzji, kto je dostanie.

Propozycje, które pojawiły się podczas debaty a które są przez nasze Stowarzyszenie popierane to:

transparentność procesu przyznawania ministerialnych dotacji: przede wszystkim jasne i jednoznaczne kryteria, zmniejszające do minimum pole do interpretacji i dowolności (uznaniowości), a także, w konsekwencji, stworzenie systemu odpornego na roszady polityczne
dotowanie czasopism powinno być rozpatrywane w kategoriach: pisma ogólnopolskie i regionalne (ew. w grę również mogłyby wchodzić inne kryteria przyznawania dotacji, np. projekty „duże” i „małe”)
dofinansowanie czasopism powinny wnioskować: samorządowe instytucje kultury (wkład własny 30%), organizacje non-profit (wkład własny 20%), wydawnictwa akademickie (wkład własny 20%), podmioty prowadzące działalność w sferze kultury (wkład własny 40%). Podmioty gospodarcze też powinny mieć możliwość ubiegania się o dotacje (wówczas proponujemy większy wkład własny). W tym miejscu warto spróbować zdefiniować, co jest, a co nie jest pismem niszowym (kwestia nakładu? zasięgu?). Wyeliminuje to sytuację, w której dofinansowanie otrzymuje ogólnopolski tygodnik, będący własnością wielkiego koncernu medialnego, nie otrzymują zaś pisma niewielkie, pozbawione zaplecza finansowego i instytucjonalnego, a nierzadko ważne w swoich działkach tematycznych (twórczość ludowa, muzyka poważna itp.)
w kwestii dofinansowania powinny być preferowane organizacje pożytku publicznego, ponieważ zapewnia to transparentność wydawanych pieniędzy – OPP mają obowiązek publicznego przedstawiania corocznych szczegółowych sprawozdań ze swojej działalności i obrotu finansowego. Nie musi to być warunek sine qua non, ale można by wprowadzić dodatkowe punkty „za OPP”
podmioty, które dostaną dotacje na czasopisma, powinny udostępniać numery archiwalne za darmo w Internecie po określonym czasie (np. kwartał po zakończeniu sprzedaży danego numeru)
dotacje powinny dostawać pisma o przynajmniej dwuletnim okresie edycji, licząc od daty wydania pierwszego numeru, co zapobiegnie finansowaniu efemerycznych projektów i takich, których „przydatności” nie zweryfikowali jeszcze czytelnicy
wprowadzenia bardziej szczegółowej karty oceny wniosków, zdefiniowanie i sprecyzowanie poszczególnych kategorii oceny. Karta oceny jest obecnie zbyt lakoniczna, konieczne jest ustalenie w pewnej skali co znaczy „wysoki/niski poziom publikowanych treści”
przejrzysty i sprawiedliwy model dofinansowania przez państwo poszczególnych pism, np. wedle schematu przyjmującego, że każdy pozytywnie oceniony wniosek oznacza dofinansowanie w wysokości równowartości dwóch etatów redakcyjnych (o wysokości pensji urzędnika średniego szczebla, ustalane wg średniej dla danego województwa) oraz 50% kosztów druku. Model taki gwarantuje bardziej egalitarne zasady podziału środków, nie zaś czysto uznaniowe, eliminując przypadki, że pisma o podobnym nakładzie, zasięgu i kosztach produkcji otrzymują dotacje różniące się nawet 10-krotnie. Niezbędne wydaje się również wprowadzenie do systemu dotacji „widełek minimum i maksimum”
wprowadzenia jawnej listy asesorów, którzy sprawdzają wnioski i jawnej listy ekspertów z Komisji Konkursowej, którzy rozdzielają pieniądze, oraz logicznego uzasadnienia ministra co do wybranych wniosków z punktu widzenia polityki kulturalnej państwa; zwiększenia liczby ekspertów w Komisji Konkursowej do 9-11 osób (obecnie wnioski są oceniane uznaniowo przez trzy osoby, nieznane szerszemu gronu wydawców, uzasadniające bardzo lakonicznie swój wybór)
uproszczenie etapu formalnego składania wniosków. Obligatoryjnym załącznikiem powinien być ostatni numer czasopisma. Należy na pierwszym etapie, przed przyznaniem dotacji, zrezygnować z konieczności dostarczania KRS, statutów i innych zaświadczeń. Załączniki typu KRS, NIP, etc. składane byłyby obligatoryjnie do Ministerstwa przez organizacje po otrzymaniu dofinansowania.

Debata pokazała, że problem jest realny i wymaga rozwiązania, jednakże podczas ustalania, jak to zrobić, wyraźnie zarysował się podział na pisma „niepolityczne” (kulturalne w wąskim tego słowa znaczeniu, takie, które zajmują się sztuką) i „polityczne” (takie, które zajmują się polityką w nawet wąskim aspekcie, lub też zajmujący się polityką bez wspierania żadnej konkretnej opcji politycznej w parlamencie). Ewidentnie pisma „niepolityczne” próbowały, w pewnym momencie bardzo intensywnie, odciąć się od pism „politycznych” (na zasadzie: „oni są uwikłani w politykę, to nie dziwne, że nie dostali, ale my nie mamy z tym nic wspólnego, więc powinniśmy dotację dostać”). Pozostaje pytanie, czy na dłuższą metę uda się utrzymać pisma „niepolityczne” i „polityczne” w jednym obozie?

Dodatkowo, Ministerstwo Kultury zmienia zasady przyznawania dotacji do końca czerwca, więc czasu na wypracowanie jakiegoś kompromisowego, wspólnego stanowiska nie pozostało zbyt dużo. Nie pomaga w tym fakt, że – zgodnie z tym, co usłyszeć można było od przedstawicielki Ministerstwa – zasady są jednakowe dla wszystkich tego typu dotacji i jeśli zmienią się dla pism, to dla innych też muszą się zmienić.